تجرد نفس

   علامه حسن زاده در کتاب دروس معرفت نفس درس صد و یکم در اثبات مجرد بودن نفس و اینکه نفس انسانی حدوثا جسمانی و بقائا روحانی است می فرماید:

طفره مطلقا چه در حسیات و چه در عقلیات باطل است و نفس انسانی حدوثا جسمانی است و بقائا روحانی. یعنی در ماده منی قوه ای منطبع است که متدرجا اشتداد وچودی می یابد و موچودی می گردد که امتداد وجودی او از زمین مادّه و جسمانیت تا آسمان روح و عقلیات می گردد که هم نفس است که مدبّر بدن و متصرف آن است و هم عقل است که کار مفارق را می کند؛ و با برهان ثابت شده که این نیروی متکوّن در ماده به حسب ارتقا و اعتلای وجودش به جایی می رسد که می توان در عین حال که تعلق و تصرف به بدن دارد تصرف در ماده کاینات کند و جهان به منزلت بدن او گردد که تکوینیات مثل اعضا و جوارح او در تحت اطاعت او مسخّر فرمانش باشند.[1]

و از جمله ادلّه ای که برای تجرد نفس آورده اند اینست که علم مجرد است همچنان که در محل خود ثابت شده پس مدرک صور علمی و به تعبیری وعاء علم هم باید مجرد باشد. شاهد بر این مطلب اینست که امیر المومنین علی علیه السلام فرموده اند: کُلُّ وِعَاءٍ یَضِیقُ بِمَا جُعِلَ فِیهِ إِلّا وِعَاءَ الْعِلْمِ فَإِنَّهُ یَتَّسِعُ بِه‏. روشن است که ظرف علوم اگر مادی بود با قرار گرفتن علوم در آن، فضایی از آن را اشغال می کرد و مضیق می شد نه اینکه وسعت پیدا کند.

پس نفس که مدرک صور است مجرد است.

دلیل دیگر بر تجرد نفس اینست که نفس در خواب و شبه آن از بدن طبیعی بی نیاز می شود چون نفس در عالم خواب بدن مثالی را به کار میگیرد و آن را تحریک می کند و به آن فاعل و منفعل می شود.[2] و در عالم رؤیا به کشف و ادراک مطالب و معارف پوشیده ای پی می برد که در بیداری به آنها آگاهی نداشت. پس نفس غیر از بوده و عاری از مقیّدات زمان و مکان است.